“Film”

*

– Vanessa Kirby, Joaquin Phoenix en Ridley Scott – [herfst 2023]

Producer Ridley Scott maakte ooit al eens een film die zich afspeelde tijdens de Napoleontische periode, namelijk The Duellists in 1977. De nieuwe film – Napoleon, gespeeld door Joaquin Phoenix – heeft een lengte van 158 minuten of ruim 2,5 uur. Een langere versie, voorzien van 48 minuten bijkomend beeldmateriaal, wordt aangeboden via Apple TV+, deze versie bevat o.a. meer scènes met keizerin Joséphine¹ (1763-1814), Napoleons eerste echtgenote. Zij wordt gespeeld door de Britse actrice Vanessa Kirby.

Trailer (Napoleon, juli 2023):

https://www.youtube.com/watch?v=OAZWXUkrjPc (Sony Pictures Entertainment)

https://www.youtube.com/watch?v=CBmWztLPp9c (Apple TV)

Trailer (Napoleon, oktober 2023):

https://www.youtube.com/watch?v=LIsfMO5Jd_w (Sony Pictures Entertainment)

https://www.youtube.com/watch?v=4zdMzTCZBVI (Apple TV)

https://www.youtube.com/watch?v=KGE2oYsg28M (Kinepolis, België)

Trailer (Napoleon, november 2023):

https://www.youtube.com/watch?v=1DJYiG6wh0w (Sony Pictures Entertainment)

* * *

https://www.imdb.com/title/tt13287846/goofs/?ref_=ttfaq_ql_dyk_1 (“Goofs”, IMDb – Internet Movie Database)

https://www.imdb.com/title/tt13287846/trivia/?ref_=tt_ql_3 (“Trivia”, IMDb – Internet Movie Database)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Napoleon_(2023) (Wikipedia NL, historische juistheid)

https://fr.wikipedia.org/wiki/Napol%C3%A9on_(film,_2023) (Wikipedia FR, inexactitudes historiques + rôle de Joséphine + omissions)

https://de.wikipedia.org/wiki/Napoleon_(2023) (Wikipedia DE, historische Ungenauigkeit)

https://en.wikipedia.org/wiki/Napoleon_(2023_film) (Wikipedia ENG, historical accuracy)

* * *

Fragment zalving/wijding&kroning, le Sacre et le couronnement²:

https://www.youtube.com/watch?v=BiCKH6DCX6Y (Sony Pictures Entertainment)

https://www.youtube.com/watch?v=JkPmIL5JGUA (met fragmenten van de originele muziek uit 1804³)

*

De slag bij Austerlitz (?), fragment:

https://www.youtube.com/watch?v=Z8Pj8PvJxaY(Sony Pictures Entertainment)

https://www.youtube.com/watch?v=tAPraqHoVVo (dé slag bij Austerlitz, Musée de l’Armée⁴ – Parijs)

https://www.youtube.com/watch?v=_bNql7Namoo (o.a. Austerlitz en Bulletin, Musée de l’Armée – Parijs)

*

De terugkeer vanop het eiland Elba (Middellandse Zee) naar Frankrijk, maart 1815:

https://www.youtube.com/shorts/4L95kXmE-kA (AppleTV)

* * *

Het geschatte aantal slachtoffers tijdens de periode 1789-1815:

https://www.youtube.com/watch?v=j0LHJvmMP44 (Le Point)

https://www.youtube.com/watch?v=b8zcRzsORX4 (Overzicht oorlogen 1792-1815, Musée de l’Armée – Parijs)

https://aspectsofhistory.com/napoleon-a-warmonger/ (Adam Zamoyski⁵, Aspects of History, tekst – Napoleon a warmonger? [Napoleon, oorlogszuchtig?])

*

Enkele opmerkingen bij de trailer (la bande-annonce) door Émilie Robbe, van het Musée de l’Armée (Hôtel des Invalides) in Parijs:

https://www.youtube.com/watch?v=U0P7JXH6EKs&pp=ygUVbmFwb2xlb24gcmlkbGV5IHNjb3R0 (Trailer juli 2023)

nhttps://www.youtube.com/watch?v=EQt0rfBbDP4 (Trailer oktober 2023)

https://www.youtube.com/watch?v=9EodJ0NgAxA&t=2s (3 scènes uit de film, november 2023)

https://www.youtube.com/watch?v=IjrxWh231Ks (Napoleon & artillerie)

* * *

Recensies van de film, door veelal (Franse) geschiedkundigen (veelal opgetekend tijdens de winter volgend op het verschijnen van de film in de cinema, november 2023):

https://www.youtube.com/watch?v=YI4JtZLlLQ4 (Patrice Gueniffey, Le Point)

*

https://www.youtube.com/watch?v=2z-iWlGhVOw (France Inter, samen met Arthur Chevallier)

*

^{https://www.napoleon.org/histoire-des-2-empires/articles/une-chronique-de-thierry-lentz-le-napoleon-de-ridley-scott-tout-ca-pour-ca/} (Thierry Lentz, Fondation Napoléon)

https://www.youtube.com/watch?v=4Vwi4fGFz-I (Thierry Lentz, Le Figaro)

https://www.youtube.com/watch?v=P9YyYMNCdow (Thierry Lentz, Livre Noir)

*

https://www.youtube.com/watch?v=CzYpYga0MTo (History Hit, Napoleon & Joséphine * Joséphine & Napoleon)

*

https://www.youtube.com/watch?v=Kj71ssERoUs&t=580s&pp=ygURamFpbXkgw6lwaWN1cmlldXg%3D (Jamy Gourmaud⁶)

*

https://www.youtube.com/watch?v=D0BoqQOpFUE (Christopher Lannes⁷, Youtube)

https://www.youtube.com/watch?v=_IpQ7vD0Qus (Christopher Lannes, Radio Courtoisie)

*

https://www.youtube.com/watch?v=Ujbn-E7lemc (Pierre Branda)

_{^{https://www.napoleon.org/histoire-des-2-empires/articles/une-chronique-de-pierre-branda-quel-bilan-en-salles-pour-le-napoleon-de-ridley-scott/}} (Pierre Branda)

*

https://www.youtube.com/watch?v=MCOmFKEllLg (Virginie Girod⁸ e.a., Le Figaro)

*

https://www.youtube.com/watch?v=kzI9v-i45rQ (Le Figaro, historische onjuistheden)

*

https://www.youtube.com/watch?v=QZ5fvbEFcMY (Dimitri Casali en Frédéric Régent, Sud Radio)

*

^{_{https://www.nporadio1.nl/nieuws/cultuur-media/5f64a6b3-b1b7-42fd-a01b-d544b870ea7a/nieuwe-film-over-napoleon-al-controversieel-bijzonder-ongepaste-manier-om-filmkaartjes-te-verkopen}} (Johan Op de Beeck, NPO Radio 1)

^{_{https://radio1.be/luister/select/ondanks-de-zomer/absolute-nonsens-napoleon-kenner-johan-op-de-beeck-fileert-hitler-vergelijking-van-regisseur-ridley-scott}} (Johan Op de Beeck, VRT Radio 1)

https://www.youtube.com/watch?v=E2Y4wPxodtE (Johan Op de Beeck, Podcast-Youtube)

^{https://radio1.be/luister/select/de-ochtend/johan-op-de-beeck-over-nieuwe-film-napoleon-je-zal-je-niet-vervelen-maar-het-is-geen-topfilm} (Johan Op de Beeck, VRT Radio 1)

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/11/20/ridley-scott-napoleon-feit-fictie-film-joaquin-phoenix-vanessa-k/ (Johan Op de Beeck, VRTnws)

https://radio1.be/luister/select/zijn-er-nog-vragen/heeft-napoleon-alles-gedaan-in-functie-van-josephine (Johan Op de Beeck, VRT Radio 1)

*

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/kijk/2023/11/22/daf-van-loo-bart-arvato-61929699/ (Bart Van Loo, VRT Canvas)

https://www.youtube.com/watch?v=kb9EbLS6chI (Bart Van Loo, VRTnws Youtube)

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/kijk/2023/11/22/daf-van-loo-bart-arvato-61929699/ (Bart Van Loo, VRT Canvas)

*

https://www.youtube.com/watch?v=8RSGN_iZ6D4 (Télérama)

*

https://www.youtube.com/watch?v=I84UG2_vstc (kostuummakers film, Le Point)

*

https://www.youtube.com/watch?v=V-R21yjKAdU (Aurélien Lignereux, Regards)

*

https://www.youtube.com/watch?v=MGdFkEI0U00 (Andrew Roberts⁹, Sky News)

https://www.youtube.com/watch?v=3cM_jOLGEcA (Andrew Roberts, The New Culture Forum)

https://www.youtube.com/watch?v=WCMJlgi-CqI (Andrew Roberts, British Thought Leaders)

*

https://www.youtube.com/watch?v=YoGvpklbNwM&t=2749s (Joachim Murat, l’Appel au Peuple en Georges Kuzmanovic¹⁰, la République Souveraine)

https://www.youtube.com/watch?v=n_WOdMS8JB8 (Joachim Murat, Cercle Aristote)

https://www.youtube.com/watch?v=YTxoPqq_ZUg (Joachim Murat¹¹ en Christopher Lannes, Les Gros Mots – par Gérald Faure)

*

https://www.youtube.com/watch?v=_WSL9lhVsyA (Jean Tulard)

*

https://www.youtube.com/watch?v=9JXu3nnZq0w (Mark Schneider, Napoleontisch re-enactment)

*

https://www.youtube.com/watch?v=7XYKXOf6BGA&t=85s (Adrian Goldsworthy¹²)

*

https://www.youtube.com/watch?v=lMoVarIw3cE (Alexander Mikaberidze)

https://www.youtube.com/watch?v=J1uHquW14_w&t=232s (Alexander Mikaberidze, Beatrice de Graaf, the Napoleonic wars channel)

*

https://www.youtube.com/watch?v=56uJd9AqMFA (Jonathon Riley)

*

https://www.youtube.com/watch?v=u9wSQbOeoSw (Laure Dautriche¹³, Thierry Lentz en Bart Van Loo, Histoire TV)

*

https://www.youtube.com/watch?v=4VSb7Tj163E&t=2s (Waterloo Association)

*

https://www.youtube.com/watch?v=-cNh9HAptGg (David Markham, Cameron Reilly)

*

https://www.youtube.com/watch?v=l4KbnyBqW94 (Michel Onfray¹⁴, Le Crayon)

*

https://www.youtube.com/watch?v=2cnOy-bM3TQ (Adam Zamoyski, Aspects of History)

https://aspectsofhistory.com/historians-hollywood/ (Adam Zamoyski, Aspects of History – tekst, historians & Hollywood)

* * *

Over de filmscènes in de trailer(s):

In enkele fragmenten van de trailer, wordt Napoleon als toeschouwer van de executie van koningin Marie-Antoinette (1755-1793) getoond. Hij was echter niet aanwezig bij deze executie, noch bij deze van haar man, koning Louis XVI (1754-1793), bijna negen maanden daarvoor, in 1793. Hij verbleef respectievelijk in het zuiden van Frankrijk (Toulon, zijn eerste onderscheidende wapenfeit¹⁵) en op Corsica tijdens deze terechtstellingen. Napoleon heeft de executie van het vorstenpaar ook steeds afgekeurd. De jonge Louis XVII (1785-1795), de legitieme troonopvolger, stierf twee jaar later in gevangenschap te Parijs. [1793]

De beelden waarin men in de straten van Parijs met kanonnen vuurt op wat gewone burgers lijken, zijn enigszins misleidend. Het gaat om de gebeurtenissen die plaatsvonden op 5 Oktober 1795, 13 Vendémiaire volgens de nieuwe Revolutionaire of Republikeinse kalenderindeling. In grote meerderheid ging het namelijk om koningsgezinde onderdelen van de Nationale Garde, gewapend en in uniform. Zij wensten een terugkeer naar de monarchie, met Louis XVIII als koning. Deze royalisten in uniform rukten op naar het paleis der Tuilerieën (dat nu grotendeels verdwenen is), waar de Conventie – het parlement – zetelde. Napoleon, toentertijd generaal Bonaparte, werd aangesteld om deze gewapende poging tot machtswijziging te verijdelen. Hij had zo’n 4000 tot 5000 troepen tot zijn beschikking, de andere zijde om en bij de 30 000. Het was dan ook, onder meer, essentieel om enkele tientallen kanonnen te bemachtigen voor deze in handen vielen van de royalisten binnen de Nationale Garde. De Tuilerieën werden uiteindelijk niet ingenomen en de aanval werd in de straten van Parijs gebroken, hierbij vielen enkele honderden doden. Niet veel later ving de periode van het Directoire aan, een nieuwe fase tijdens de Franse Revolutie. Ruim vier jaar later, ving Napoleon zelf een nieuw hoofdstuk aan als staatshoofd van de Franse Republiek, om te beginnen als Eerste Consul en vervolgens als keizer. Meer hierover kan men via de volgende links terugvinden: ^{http://www.napoleonicsociety.com/english/13vendangl.htm} (Michel Franceschi, Engels) en ^{http://www.napoleonicsociety.com/french/13vendemiaire.htm} (Michel Franceschi, Frans), alsook ^{http://www.societenapoleonienne.com/french/TableauChronologique_Ch4.htm} (Ben Weider / Jean-Claude Damamme, Frans) en ^{http://www.napoleonicsociety.com/english/Life_Nap_Chap4.htm} (Ben Weider / Jean-Claude Damamme, Engels). [1795]

In de (eerste) trailer lijkt het erop dat een van de piramiden van Gizeh geraakt wordt door een Franse kanonskogel. De zogenaamde Slag bij de Piramiden vond plaats op 21 juli 1798 en resulteerde in een Franse overwinning. Het is echter wel van belang te benadrukken dat de Piramiden van Gizeh niet geraakt werden tijdens deze veldslag en dat dit deel van de film dus geheel fictioneel is. De slag vond trouwens niet aan de voet van deze millennia oude monumenten plaats, maar op enige afstand daarvandaan. In dezelfde sfeer van een meer dan terechte bekommernis om erfgoed, kan men ook nog vertellen dat de neus van de Sfinx er niet door de Fransen werd afschoten tijdens deze Campagne in Egypte, dat wordt namelijk ook wel eens beweerd. Ten slotte nog dit, de obelisk die men in Parijs op de Place de la Concorde kan bewonderen, is wel degelijk origineel. Maar hij werd door de onderkoning van Egypte (toen deel van het Ottomaanse rijk) aan Frankrijk geschonken in 1831, wanneer in Frankrijk koning Louis-Philippe I (1773-1850) regeerde. Napoleon overleed in 1821 en is dus niet verantwoordelijk voor de overbrenging van deze obelisk (Luxor, Thebe). Het monument werd in 1836 op zijn huidige plaats geïnstalleerd, hetzelfde jaar waarin de Arc de Triomphe voltooid werd. (Michel Franceschi over de Egyptische Campagne: http://www.napoleonicsociety.com/french/bonapegypte.htm, Frans en http://www.napoleonicsociety.com/english/bonapegypta.htm, Engels. Ben Weider en Jean-Claude Damamme over hetzelfde onderwerp in de hoofdstukken 11 tot en met 14 in het eerste deel van hun reeks over het leven van Napoleon Bonaparte: http://www.napoleonicsociety.com/english/TableOfEvents_page1.htm, Engels en http://www.societenapoleonienne.com/french/TableauChronologique.htm, Frans.) [1798]

Wanneer Napoleon (Joaquin Phoenix) vraagt “Shall we vote?” terwijl soldaten de volksvertegenwoordigers (le Conseil des Cinq-Cents) onder schot houden, bevinden we ons in november 1799. Beter bekend onder de benaming van de 18de Brumaire (en 19 Brumaire)¹⁶. Een zoveelste machtswissel sinds 1789 en de aanvang van de Franse Revolutie of een staatsgreep? In ieder geval wordt Napoleon vanaf dan (Eerste) Consul en aldus staatshoofd van Frankrijk, aanvankelijk voor een periode van 10 jaar. Dit wordt eerst verlengd met nog eens tien jaar en vervolgens omgezet in (Eerste) Consul voor het leven, in 1804 resulterend in het erfelijke keizerschap. 18 en 19 Brumaire zijn 9 en 10 november 1799. Het speelt zich af ten westen van Parijs in het nu verdwenen paleis van Saint-Cloud. Het parlement bestond toen uit twee kamers, een Conseil des Anciens met 250 leden en de 500 leden tellende Conseil des Cinq-Cents. In deze laatste vergadering heerste de meeste wanorde, wat uiteindelijk leidde tot de scène waarbij de aanwezige troepen de afgevaardigden uit de zaal zetten, gepaard gaande met geduw en getrek en het nodige geroep en getier. Later die dag, heeft men onder andere de omgeving dan weer afgezocht om het benodigde aantal verkozenen bij elkaar te krijgen om de grondwetswijziging goed te keuren, maar dit stemmen gebeurde niet “onder de loop van een geweer” zoals in de trailer te zien is. Voorzitter van de Conseil des Cinq-Cents was Napoleons jongere broer, Lucien Bonaparte. Al die moeilijkheden – voor Napoleon en de zijnen – stelden zich overigens niet met de Conseil des Anciens. Samen met Napoleon Bonaparte werden toen ook Emmanuel Joseph Sieyès (1748-1836) en Pierre Roger Ducos (1747-1816) – tijdelijk – Consul, deze laatsten werden later vervangen door Charles-François Lebrun (3de Consul, 1739-1824) en Jean-Jacques-Régis de Cambacérès (2de Consul, 1753-1824). De grondwetswijziging van het jaar VIII (1799) werd uiteindelijk goedgekeurd in een plebisciet in februari 1800, meer dan drie miljoen Franse kiezers stemden voor de nieuwe constitutie en welgeteld 1562 Fransen brachten een tegenstem uit. Het paleis van Saint-Cloud zou een van de vaste residenties van Napoleon worden. De televisiereeks¹⁷ met de Franse acteur Christian Clavier als Napoleon, toonde de gebeurtenissen als volgt: https://www.youtube.com/watch?v=td3JcwtyYH0&t=5s. [1799] https://www.youtube.com/watch?v=iaJ3axhIGNk (Sony Pictures Entertainment) https://www.youtube.com/watch?v=VnsYxOHFNzQ (Apple TV)

*

– Le Sacre * de kroning – kroonjuwelen * kroningskroon (lauwerkrans) * la Couronne de Charlemagne – la Cathédrale Notre-Dame, Parijs – 2 december 1804 –

https://www.youtube.com/watch?v=1VgGrdZrIhI&t=17s (Ceremonie en route)

https://www.youtube.com/watch?v=eAsexLHt_Lw&pp=ygUZbmFwb2xlb24gY29yb25hdGlvbiBzYWNyZQ%3D%3D (Kroning, Désirée 1954)

https://www.youtube.com/watch?v=Vg67Vi7U3Ww (voorbereiding en kroning, Désirée 1954)

https://www.youtube.com/watch?v=OLMBCPynpbQ (Sacre, 2002)

https://www.youtube.com/watch?v=pjSfJBvyii0 (Sacre + Paus + schilderij, 2002)

https://www.youtube.com/watch?v=J4-hcmBsll0 (Sacre + Paus + schilderij + familie, 2002)

https://www.youtube.com/watch?v=mI9HYSRhzP0 (Paus + Sacre, Sacha Guitry 1955)

https://www.youtube.com/watch?v=nRQLPFq9N4Q (Sacre – maquette, Abel Gance Austerlitz 1960)

https://www.youtube.com/watch?v=VXDd1HgySrI&pp=ygUjbmFwb2xlb24gYW5kIGpvc2VwaGluZSBhIGxvdmUgc3Rvcnk%3D (1987, Koets + Notre-Dame)

“Joséphine ou la Comédie des ambitions” – 1979, repetitie kroning/Sacre

https://www.youtube.com/watch?v=RlokJq3A7HY&pp=ygUXc2FjcmUgbmFwb2zDqW9uIGFqYWNjaW8%3D (Sacre 2019, Ajaccio – Corsica)

https://www.youtube.com/watch?v=atxg0JNRI1g (Sacre de Charles X, 29 mei 1825)

[1804]

*

De beelden waarin geroepen wordt “It is a trap!” gevolgd door de Franse kanonnen die het vuur openen, gaan vermoedelijk terug op de Slag bij Austerlitz (Tsjechië), 2 december 1805, exact een jaar na de keizerskroning in de Parijse Notre-Dame. Die veldslag is één van de beroemdste overwinningen van Napoleon en het Franse Grande Armée. De tegenstanders van Frankrijk waren het keizerrijk Oostenrijk en het Russische tsarenrijk. Sinds 1803 was het eigenlijk de bedoeling om een Franse invasie van Groot-Brittannië uit te voeren, maar de Britten waren er onder anderen in geslaagd om de Derde Coalitie te vormen (en te financieren) samen met onder meer Oostenrijk en Rusland. De Fransen zagen af van de invasie – reeds voor de zeeslag bij Trafalgar – en behaalden een belangrijke overwinning op de Oostenrijkers in Ulm (Zuid-Duitsland, de stad met de hoogste kerktoren ter wereld – 161m¹⁸), namen vervolgens Wenen in en rukten op naar Austerlitz. Met Oostenrijk zou Frankrijk niet veel later, op 26 december 1805, de vrede van Presburg (nu Bratislava, Slovakije) sluiten, met Rusland zou de vrede pas volgen in de zomer van 1807, na het verslaan – door Frankrijk – van de Vierde Coalitie. Een van de laatste bedrijven van de Slag bij Austerlitz vond plaats langs de zuidzijde van het slagveld. De Oostenrijkse en Russische soldaten daar, trokken (of vluchtten?) zich oostwaarts terug over (en tussen) enkele bevroren viskweekvijvers. Zowel soldaten, paarden (en hun ruiters), kanonnen en wagens… Allemaal over het ijs. Waren het enkel de Franse kanonskogels die het ijs deden breken? In ieder geval zijn die eerder ondiepe – kunstmatige – vijvers later gedraineerd op bevel van Napoleon zelf en men vond de lichamen van 2 Russische soldaten terug, 160 paarden¹⁹ en meer dan 30 kanonnen. Hoeveel Russische en Oostenrijkse troepen zijn als gevolg van die gebeurtenis verdronken of door onderkoeling om het leven gekomen? Men gaat er eigenlijk van uit dat niet weinig onder hen vooral krijgsgevangen zijn gemaakt. Napoleon had de Slag weliswaar zo goed als mogelijk voorbereid en een zeker verloop hiervan uitgedacht, maar deze afsluitende gebeurtenissen bij de Satschan vijvers waren niet als dusdanig gepland. De kanonnen stonden er dan ook niet al op voorhand verdekt opgesteld. In een verslag (Bulletin) door Napoleon zelf gedicteerd, is er sprake van 20 000 soldaten die door het ijs zakken. Franse soldaten spraken zelf over een “menteur comme un Bulletin“. Wat de veldslag zelf in zijn geheel genomen betreft en hoe deze zich afspeelde, zou men misschien wel kunnen zeggen dat het een soort “val” was, in de film lijkt men dit (althans volgens de trailer) vertaald te hebben naar een gebeurtenis die plaatsvond op een moment dat de Fransen in feite al gewonnen hadden²⁰. [1805]

***

* * *

1. Op de volgende pagina kan men enkele van de vele brieven lezen die Napoleon aan Joséphine geschreven heeft, beginnend in 1795 en eindigend in 1814: http://www.napoleonicsociety.com/french/amournajo.htm (Frans). Joséphine werd geboren op het Franse eiland Martinique (Kleine Antillen, Bovenwindse Eilanden, Caraïbische zee) als Marie Josèphe Rose Tascher de La Pagerie. Haar eerste echtgenoot was Alexandre de Beauharnais (°1760), die in 1794 stierf onder de guillotine. Joséphine en Alexandre waren de ouders van Eugène de Beauharnais (1781-1824) en Hortense de Beauharnais (1783-1837). Eugène – een bekwaam militair – werd onderkoning van Italië (Napoleon was de koning) en Hortense koningin van Holland, ze was getrouwd met Napoleons broer, Louis (Lodewijk) Bonaparte (1778-1846). Hortense was ook de moeder van de latere (Charles Louis) Napoléon III Bonaparte (1808-1873). Deze laatste was de eerste rechtstreeks gekozen president van de Franse Republiek ooit, hij werd in 1848 verkozen in slechts één ronde. Enkele jaren later werd hij keizer (Napoléon III) en regeerde tot in 1870. Joséphine was zijn grootmoeder. Het was Napoleon (I) die haar de naam Joséphine gaf, en de Beauharnais was dus de naam van eerste echtgenoot. Ze huwde Napoleon in maart 1796. Na de scheiding in december 1809 is ze niet meer hertrouwd. Joséphine overleed in haar geliefde Malmaison, dat nog steeds bestaat en publiek toegankelijk is, de tuin is echter wel vele malen kleiner in vergelijking met nu reeds meer dan twee eeuwen geleden. Haar graf, en dat van haar dochter Hortense, bevindt zich in de Sint-Petrus-en-Pauluskerk in de gemeente Rueil-Malmaison, ten westen van Parijs. ↩︎
2. Men kan over deze kroningsceremonie in de Notre-Dame, de kathedraal van Parijs, meer lezen in de volgende boeken: LAMARQUE P., Le Sacre de S.M. l’Empereur Napoléon dans l’église métropolitaine de Paris, le XI Frimaire an XIII, Dimanche 2 Décembre 1804, Sommières, Romain Pages Éditions, 2004, 144p. * CHANTERANNE D., Le Sacre de Napoléon, Parijs, Éditions Tallandier, 2004, 344p. en MASSON F., Le Sacre et le couronnement de Napoléon, Parijs, Éditions Albin Michel, 1978, 298p. [eerste uitgave 1908] Ook op de volgende pagina’s kan men er online verder over lezen: ^{http://www.societenapoleonienne.com/french/TableauChronologique_vol2_Ch6.htm} (Frans) en ^{http://www.napoleonicsociety.com/english/Life_Nap_Vol2_Chap6.htm} (Engels). ↩︎
3. De muziek is overgeleverd. De mis (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei en Domine salvum fac) en het Te Deum (Te Deum laudamus, Patrem immensae, Tu Rex gloriae * Christe, Judex crederis, Tu ergo quaesumus, Salvum fac, Dignare * Domine * die isto, Fiat misericordia tua en In Te * Domine) werden gecomponeerd door Giovanni Paisiello (1740-1816), Jean-François Le Sueur (1760-1837) nam een mars en de motetten “Unxerunt Salomonem” en “Tu es Petrus” voor zijn rekening. Ook het “Vivat” door Nicolas Roze (1745-1819) was die decemberdag in de Parijse Notre-Dame te beluisteren. ↩︎
4. Musée de l’Armée (l’Hôtel des Invalides, Parijs): https://www.musee-armee.fr/accueil.html en https://www.youtube.com/@MuseeArmeeInvalides. ↩︎
5. Adam Zamoyski: https://www.adamzamoyski.com/. ↩︎
6. Jamy Gourmaud: https://www.youtube.com/@JamyEpicurieux. ↩︎
7. Christopher Lannes: https://www.youtube.com/@ChristopherLannes en https://www.lagrandehistoiredefrance.fr/. ↩︎
8. Virginie Girod: https://smartlinks.audiomeans.fr/l/au-coeur-de-l-histoire-des-recits-pour-decouvrir-et-apprendre-l-histoire-63d3154efa91, https://x.com/virginie_girod en https://www.europe1.fr/animateurs/virginie-girod. ↩︎
9. Andrew Roberts: https://www.andrew-roberts.net/. ↩︎
10. Georges Kuzmanovic: https://www.youtube.com/@FPopMedia en https://www.republique-souveraine.fr/. ↩︎
11. Prins [de Ponte Corvo] Joachim Charles Napoléon Murat: https://lappelaupeuple.fr/, https://www.nous-le-peuple.fr/ en https://www.instagram.com/prince_joachim_murat_officiel/. ↩︎
12. Adrian Goldsworthy: https://www.youtube.com/@AdrianGoldsworthytheAuthor en http://adriangoldsworthy.com/. ↩︎
13. Laure Dautriche: https://www.europe1.fr/animateurs/laure-dautriche. ↩︎
14. Michel Onfray: https://frontpopulaire.fr/ en https://michelonfray.com/. ↩︎
15. Over het beleg en de inname (of herovering) van Toulon: http://www.societenapoleonienne.com/french/TableauChronologique_Ch3.htm (Frans), http://www.napoleonicsociety.com/english/Life_Nap_Chap3.htm (Engels) en door Philip Dwyer: http://www.napoleonicsociety.com/english/toulon.htm (Engels), http://www.napoleonicsociety.com/french/toulonf.htm (Frans) . ↩︎
16. Zie ook: http://www.napoleonicsociety.com/french/18brumaire.htm (Michel Franceschi, Frans), http://www.napoleonicsociety.com/french/henriparis.htm (Henri Paris, Napoléon Bonaparte et la Démocratie – Frans), http://www.napoleonicsociety.com/french/TableauChronologique_Ch15.htm (Ben Weider&Jean-Claude Damamme, Frans), http://www.napoleonicsociety.com/english/18brumairea.htm (Michel Franceschi, Engels), http://www.napoleonicsociety.com/english/Life_Nap_Chap15.htm (Ben Weider&Jean-Claude Damamme, Engels) en https://gallery.mailchimp.com/866adf3922a0f12a80ff859b5/files/4839809f-ba6f-4f15-97f1-a74db4fb54f8/Fouch%C3%A9_Justifies_Bonaparte_s_Brumaire_Coup.pdf (Minister van Politie Joseph Fouché * 1759-1820 *, Frans en Engels). ↩︎
17. Een bespreking van deze vierdelige reeks (2002, Christian Clavier als Napoleon): http://www.napoleonicsociety.com/french/FranceSoirJCD.htm (Frans). De serie werd een eerste maal uitgezonden in Vlaanderen vanaf januari 2004, op VRT/CANVAS. Een korte, tweedelige documentaire over de productie van deze serie: https://www.youtube.com/watch?v=-_69VuZGEHU&t=10s en https://www.youtube.com/watch?v=RJkxtmnZ04I. Christopher Lannes over de serie: https://www.youtube.com/watch?v=l3rXyN0hLXM&list=PLBCVmqssEIc0dp8ieDycIv73cOXi7bq30&index=28, https://www.youtube.com/watch?v=kF2P-VqhQxo&list=PLBCVmqssEIc0dp8ieDycIv73cOXi7bq30&index=4 (vergeleken met de film van Ridley Scott) en https://www.youtube.com/watch?v=bvmyJUCPeMc&list=PLBCVmqssEIc0dp8ieDycIv73cOXi7bq30&index=24 (diverse films, samen met David Chanteranne). Christian Clavier zelf over zijn rol als Napoleon: https://www.youtube.com/watch?v=YWYk3fbV3Xc. ↩︎
18. Wanneer de basiliek (basilica minor) Sagrada Familia te Barcelona voltooid is, zal de vieringtoren die symbool staat voor Christus, een hoogte bereiken van ruim 172m. Aldus, zal dit de hoogste kerktoren ter wereld worden. Van de achttien torens – minimaal 98m hoog – zullen er zes hoger zijn dan de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal (123m). In het Catalaans luidt de naam van kerk voluit Temple Expiatori de la Sagrada Família en in het Spaans geeft dit Templo Expiatorio de la Sagrada Familia. In 2026 zal het een eeuw geleden zijn dat de voornaamste architect, Antoni Gaudí, overleden is. ↩︎
19. De Slag bij Waterloo leidde bijvoorbeeld tot 11 000 dode of invalide, verminkte paarden. [DAMAMME J.-C., La bataille de Waterloo, Paris, Perrin, 1999, 414p.] ↩︎
20. Meer over de Slag bij Austerlitz: http://www.napoleonicsociety.com/french/cazausterlitz.htm (Pasal Cazottes, Frans), http://www.napoleonicsociety.com/french/austerlitzf.htm (Michel Franceschi, Frans), http://www.napoleonicsociety.com/english/austerlitza.htm (Michel Franceschi, Engels), http://www.napoleonicsociety.com/french/Vie_Nap_Vol2_Chap14.htm (Ben Weider & Jean-Claude Damamme, Frans) en http://www.napoleonicsociety.com/english/Life_Nap_Vol2_Chap14.htm (Ben Weider & Jean-Claude Damamme, Engels). ↩︎